Biếng ăn ở trẻ là gì?

Biếng ăn (chán ăn) được hiểu là tình trạng trẻ ăn ít hơn nhu cầu dinh dưỡng cần thiết theo độ tuổi hoặc từ chối ăn uống trong một thời gian dài. Trẻ biếng ăn thường có các biểu hiện:
- Từ chối ăn hoặc uống sữa, hoặc chỉ ăn một vài món quen thuộc.
- Ăn/uống sữa rất ít, ngậm lâu trong miệng.
- Cần có điều kiện mới chịu ăn: vừa ăn vừa xem tivi, điện thoại, chơi đồ chơi hoặc phải đi rong.
- Kêu buồn nôn, đau bụng, đau đầu mỗi khi đến giờ ăn.
- Ăn uống thất thường: có ngày ăn hết phần, có ngày ăn rất ít.

Nguyên nhân trẻ biếng ăn

Nguyên nhân khiến trẻ biếng ăn rất đa dạng, có thể đến từ yếu tố bệnh lý, dinh dưỡng, tâm lý hoặc sinh lý phát triển. Cha mẹ cần xác định đúng nguyên nhân để có cách xử trí phù hợp.

1. Nguyên nhân bệnh lý đường tiêu hóa

Một số vấn đề về đường tiêu hóa khiến trẻ cảm thấy khó chịu khi ăn uống, dẫn đến chán ăn:
- Viêm loét miệng, viêm nướu, đau răng.
- Viêm họng, viêm amidan, viêm mũi họng.
- Trào ngược dạ dày – thực quản, viêm dạ dày ruột.
- Táo bón kéo dài.

Trẻ bị các bệnh này thường đau, nuốt khó hoặc đầy bụng, từ đó dần hình thành thói quen sợ ăn.

2. Do các bệnh lý toàn thân

Ngoài tiêu hóa, nhiều bệnh khác cũng khiến trẻ mệt mỏi, chán ăn:
- Viêm phổi, viêm tai giữa, nhiễm trùng tiểu.
- Nhiễm trùng da, chấn thương.
- U ác tính (ít gặp nhưng cần lưu ý khi trẻ biếng ăn kéo dài, kèm sút cân bất thường).

3. Mất cân đối dinh dưỡng

- Thiếu vi chất dinh dưỡng quan trọng như kẽm, sắt, vitamin nhóm B, lysine… có thể làm giảm cảm giác thèm ăn.
- Trẻ uống quá nhiều sữa so với nhu cầu, khiến dạ dày luôn “no giả” và từ chối thức ăn khác.
- Ăn dặm quá sớm (trước 4 tháng) hoặc quá trễ (sau 8 tháng) làm hệ tiêu hóa chưa sẵn sàng hoặc bị bỏ lỡ “thời điểm vàng”.
- Chế độ ăn nghèo nàn, chỉ quanh quẩn vài món quen thuộc, thiếu sự đa dạng.

4. Biếng ăn do sinh lý phát triển

Đây là hiện tượng rất thường gặp:
- Trẻ đang học kỹ năng mới như ngồi, đứng, đi, nói… có thể mải mê chơi, ít quan tâm đến ăn uống.
- Tình trạng này chỉ kéo dài vài ngày đến vài tuần, trẻ vẫn khỏe mạnh, vui vẻ, tăng trưởng bình thường.
- Sau giai đoạn này, trẻ ăn uống trở lại bình thường mà không cần can thiệp.

5. Nguyên nhân tâm lý

Đây là nguyên nhân phổ biến nhất khiến trẻ biếng ăn kéo dài. Một số yếu tố thường gặp:
- Cha mẹ ép ăn: ép ngồi lâu, la mắng, thậm chí dùng bạo lực như bóp mũi, nhồi nhét… khiến trẻ hình thành nỗi sợ bữa ăn.
- Không khí bữa ăn căng thẳng: cha mẹ lo lắng, quát mắng, tranh cãi, khiến trẻ cảm thấy áp lực.
- Dùng thức ăn làm phần thưởng hoặc thuốc giấu trong thức ăn, khiến trẻ cảnh giác, sợ hãi.
- Ăn phải có điều kiện: chỉ chịu ăn khi được xem tivi, chơi điện thoại hoặc có quà thưởng.
- Kỳ vọng quá mức của cha mẹ: so sánh con với bạn cùng tuổi, bắt con ăn hết khẩu phần định sẵn dù trẻ không đói.

Hậu quả của tình trạng biếng ăn ở trẻ

Nếu không được khắc phục kịp thời, biếng ăn có thể dẫn đến:
- Suy dinh dưỡng, chậm tăng cân, thấp còi.
- Thiếu vi chất dinh dưỡng: thiếu sắt (gây thiếu máu), thiếu kẽm (giảm miễn dịch), thiếu vitamin (ảnh hưởng phát triển trí tuệ).
- Ảnh hưởng phát triển trí não: trẻ thiếu tập trung, chậm nói, dễ quấy khóc.
- Tạo vòng luẩn quẩn: càng biếng ăn càng thiếu chất → sức đề kháng kém → dễ bệnh → lại biếng ăn.

Cách khắc phục biếng ăn ở trẻ

1. Thiết lập thói quen ăn uống khoa học

- Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn 6 tháng đầu, sau đó ăn dặm từ tháng thứ 6.
- Ăn từ ít đến nhiều, từ lỏng đến đặc, từ 1 nhóm chất đến đủ 4 nhóm chất.
- Không ép ăn, không cho ăn vặt hoặc bú vặt liên tục. Mỗi 3 giờ nên có một bữa ăn hoặc bữa sữa.
- Khuyến khích trẻ tự cầm thìa, cốc uống nước, tự ăn bằng tay tùy theo độ tuổi.

2. Tạo không khí bữa ăn thoải mái

- Cho trẻ ăn cùng bàn với gia đình, có ghế riêng.
- Không vừa ăn vừa xem tivi, điện thoại.
- Tránh kéo dài bữa ăn quá lâu, tối đa 30 phút.
- Khen ngợi khi trẻ hợp tác ăn uống thay vì ép buộc.

3. Đa dạng thực đơn và cách chế biến

- Thường xuyên thay đổi món ăn, kết hợp nhiều màu sắc, hình dáng bắt mắt.
- Cho trẻ tham gia vào quá trình chọn lựa và chế biến thực phẩm, từ đó tạo hứng thú.
- Không nên kéo dài thói quen ăn cháo xay nhuyễn quá lâu, hãy tập dần cho trẻ ăn thô phù hợp lứa tuổi.

4. Theo dõi sức khỏe và tăng trưởng

- Định kỳ theo dõi cân nặng, chiều cao, vòng đầu để đánh giá tăng trưởng.
- Nếu trẻ biếng ăn kéo dài, cần khám bác sĩ để loại trừ nguyên nhân bệnh lý hoặc thiếu vi chất.
- Không lạm dụng kháng sinh, vì dễ gây rối loạn tiêu hóa, loạn khuẩn đường ruột.

5. Bổ sung vi chất khi cần thiết

• Trẻ cần được kiểm tra và bổ sung hợp lý các vi chất: sắt, kẽm, canxi, vitamin A, D, C, nhóm B…
  - Việc bổ sung phải theo chỉ định của bác sĩ, tránh tự ý sử dụng.
  

Những sai lầm cha mẹ cần tránh khi trẻ biếng ăn

• Ép buộc, la mắng, hành hung trong bữa ăn.
  - Cho trẻ vừa ăn vừa xem màn hình hoặc chơi đồ chơi.
  - Kéo dài bữa ăn quá lâu khiến trẻ chán nản.
  - So sánh khẩu phần của trẻ với bạn cùng tuổi hoặc ép trẻ ăn hết khẩu phần định sẵn.
  - Cho ăn vặt, ăn đồ ngọt trước bữa chính làm trẻ no giả.
  - Dùng thức ăn như một phần thưởng, tạo thói quen xấu.

Khi nào cần đưa trẻ đi khám?

Cha mẹ nên đưa trẻ đi khám dinh dưỡng hoặc bác sĩ nhi khoa khi:
- Trẻ biếng ăn kéo dài trên 2 tuần.
- Cân nặng, chiều cao không tăng trưởng theo chuẩn.
- Trẻ kèm theo triệu chứng: sốt, nôn, tiêu chảy, đau bụng, ho kéo dài.
- Trẻ quá kén ăn, chỉ ăn vài loại thực phẩm cố định.